Review sách Tâm Lý Dân Tộc An Nam của Paul Giran – Tâm lý cai trị thực dân

“Tâm Lý Dân Tộc An Nam” của Paul Giran là một công trình nghiên cứu đáng chú ý về tâm lý, văn hóa và xã hội của người Việt Nam đầu thế kỷ 20. Cuốn sách được xuất bản lần đầu vào năm 1904, dựa trên quan sát và nghiên cứu của tác giả trong thời gian làm việc tại Đông Dương. Giran cung cấp một cái nhìn tổng quan về các khía cạnh khác nhau của đời sống tinh thần và vật chất của người Việt, từ tín ngưỡng, phong tục đến cách ứng xử trong xã hội. Mặc dù mang dấu ấn của thời đại và góc nhìn phương Tây, cuốn sách vẫn là một tài liệu quý giá để hiểu về lịch sử và văn hóa Việt Nam. Nó không chỉ phản ánh tâm lý người Việt mà còn cho thấy cách nhìn của người phương Tây về Việt Nam trong bối cảnh thuộc địa.

1. Thông tin tác giả và bối cảnh cuốn sách

Giới thiệu tác giả cuốn sách

Paul Giran học ở Trường Thuộc địa rồi được bổ nhiệm đến Đông Dương làm việc, từng là Tham biện Dân sự vụ Đông Dương, sau trở thành Phó công sứ rồi Công sứ, công tác tại nhiều tỉnh Trung kỳ và Bắc kỳ, Lào. Ông đã xuất bản các tác phẩm “Psychologie du peuple annamite” (Tâm lý dân tộc An Nam, 1904); “Magie & religion annamites” (Phù thuật và tín ngưỡng của người An Nam, 1912)

Vài trích dẫn trong sách

“Ngày nay, rõ ràng để cai trị tốt một dân tộc, trước tiên phải học hỏi tìm hiểu, phải biết rõ, phải thấu đáo tâm hồn, thần minh của họ”

“Sự nghèo nàn của ngôn ngữ biểu thị sự bần cùng của tư tưởng; ít ý, ít lời; và một lần nữa những từ hiếm này chỉ tạo thành những mô ta rất không hoàn hảo về các đối tượng mà chúng áp cho; nghĩa của chúng vẫn còn mơ hồ và thiếu chính xác.”

“Người An Nam không kiên định. Họ bắt đầu vô cùng hăng hái một công việc hợp ý họ, họ khởi đầu tốt trong bất kỳ nghề nào; nhưng sau một vài tháng, nhiều nhất là vài năm, họ mệt mỏi, chán ghét, bỏ bê công việc và thường bỏ ngang nghề của mình, dù sau này vẫn phải làm tiếp khi nghèo đói. Người An Nam không có sự kiên trì, họ không thích quy tắc: họ thích hành sự tùy hứng, không nhất quán, không suy nghĩ thấu đáo.”

Bối cảnh ra đời cuốn sách
“Tâm Lý Dân Tộc An Nam” ra đời trong bối cảnh Pháp đang củng cố quyền kiểm soát của mình tại Đông Dương. Cuốn sách được viết với mục đích giúp người Pháp hiểu rõ hơn về dân tộc mà họ đang cai trị. Đây là thời kỳ mà các nhà nhân học và dân tộc học phương Tây đang tích cực nghiên cứu về các nền văn hóa “xa lạ” ở châu Á và châu Phi. Tuy nhiên, những nghiên cứu này thường mang tính chất phương Tây trung tâm và bị ảnh hưởng bởi tư tưởng thực dân. Mặc dù vậy, công trình của Giran vẫn được đánh giá là một trong những nỗ lực nghiêm túc đầu tiên nhằm tìm hiểu sâu sắc về tâm lý và văn hóa Việt Nam.

2. Review chi tiết về cuốn sách

Tóm tắt nội dung cuốn sách
“Tâm Lý Dân Tộc An Nam” cho rằng, “để cai trị tốt một dân tộc, trước tiên phải học hỏi tìm hiểu; và biết rõ về nó, phải thấu đáo tâm hồn, thần minh của họ.”

Trong công trình của mình, Paul Giran đề xuất một nghiên cứu về dân tộc An Nam; “để khám phá những sức mạnh sâu kín của đời sống cộng đồng hoặc riêng tư; rút ra các nguyên tắc tối thượng chi phối việc thành lập các thiết chế xã hội hoặc chính trị; phân tích mọi ảnh hưởng mạnh mẽ đã định hình nên lịch sử và sự tiến hóa của nó.” Hai nguyên nhân chính, theo Paul Giran, đã góp phần vào sự hình thành bản sắc dân tộc An Nam: chủng tộc và môi trường, đó cũng là đối tượng mà công trình này tập trung khảo sát.

Để hiểu thấu đáo “tâm hồn và thần minh” của người An Nam, Paul Giran, cũng như nhiều đồng nghiệp của ông, đã thâm nhập và sinh sống để học ngôn ngữ và hiểu người bản xứ. Qua đó, khắc họa nên đặc điểm quốc gia, sự tiến hóa lịch sử, trí thông minh, xã hội và chính trị An Nam; tất cả nhằm phục vụ cho công cuộc thực dân của nước Pháp.

Như vậy, 115 năm (1904-2019) đã qua đi kể từ thời điểm tác phẩm được xuất bản. Một thế kỷ, với rất nhiều sự kiện, trở thành một quãng độ thích hợp cho sự nhìn nhận của người Việt Nam hiện đại về quá khứ của chính dân tộc mình, để cố gắng hiểu hơn về ông cha mình và những gì đã xảy ra trong quá khứ.

Sự thấu hiểu có được không chỉ thông qua tài liệu của người Việt mà còn qua “lăng kính” nhìn nhận của người Pháp đương thời, mà dù muốn hay không, đã gắn kết, trên một số phương diện, vào số phận Việt Nam thế kỷ XX.

Phong cách viết, cách truyền đạt
Paul Giran sử dụng phong cách viết học thuật nhưng dễ hiểu, kết hợp giữa mô tả chi tiết và phân tích. Ông thường bắt đầu bằng việc mô tả các hiện tượng xã hội hoặc văn hóa, sau đó đưa ra các giải thích và phân tích về nguồn gốc cũng như ý nghĩa của chúng. Giran sử dụng nhiều ví dụ cụ thể và so sánh với văn hóa phương Tây để làm rõ các điểm quan sát của mình.

Cách truyền đạt của Giran phản ánh phương pháp nghiên cứu khoa học của ông, với việc sử dụng các quan sát thực tế, dữ liệu thống kê và tham khảo từ các nguồn tài liệu khác. Tuy nhiên, văn phong của ông cũng mang đậm dấu ấn cá nhân, với những nhận xét và đánh giá chủ quan, đôi khi thể hiện quan điểm thực dân của thời đại.

3. Điểm mạnh, hạn chế của cuốn sách

Điểm mạnh
– Cung cấp một cái nhìn toàn diện về xã hội và văn hóa Việt Nam đầu thế kỷ 20.
– Sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học, kết hợp quan sát thực tế với phân tích lý thuyết.
– Cung cấp nhiều thông tin chi tiết và ví dụ cụ thể về đời sống hàng ngày của người Việt.
– Là một trong những công trình nghiên cứu sớm nhất về tâm lý và văn hóa Việt Nam từ góc nhìn phương Tây.

Hạn chế
– Mang đậm dấu ấn của thời đại và quan điểm thực dân, đôi khi có những nhận định thiếu khách quan.
– Một số phân tích và kết luận có thể đã lỗi thời hoặc không còn phù hợp với xã hội Việt Nam hiện đại.
– Thiếu sự tham khảo ý kiến của chính người Việt Nam trong quá trình nghiên cứu.
– Có thể gây tranh cãi về một số nhận định về tính cách dân tộc.

4. Đối tượng độc giả nên đọc sách

Đối tượng phù hợp
– Nhà nghiên cứu về lịch sử, văn hóa và xã hội Việt Nam
– Sinh viên ngành Việt Nam học, Đông Nam Á học
– Nhà nhân học và dân tộc học quan tâm đến Việt Nam
– Người nước ngoài muốn tìm hiểu sâu về văn hóa và lịch sử Việt Nam
– Người Việt Nam quan tâm đến cách nhìn của người phương Tây về dân tộc mình trong lịch sử
– Nhà báo, nhà văn tìm kiếm tư liệu về xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20

Một số tác phẩm khác của tác giả
– “Phép thuật và tôn giáo của người An Nam”
– “Bàn về giáo dục chủng tộc: nghiên cứu xã hội học thuộc địa”
– “Các nguồn gốc của tư tưởng”

Bạn có thể tham khảo thêm về sách Lịch sử tại Lịch sử

Giá trị và bài học cuốn sách mang lại

• Hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa Việt Nam đầu thế kỷ 20: Cuốn sách cung cấp một bức tranh chi tiết về xã hội Việt Nam trong giai đoạn đầu của thời kỳ thuộc địa Pháp. Thông qua các mô tả và phân tích của Giran, người đọc có thể hiểu rõ hơn về cách sống, phong tục tập quán, và hệ thống giá trị của người Việt thời bấy giờ. Đây là một nguồn tư liệu quý giá để so sánh và đánh giá sự thay đổi của xã hội Việt Nam qua hơn một thế kỷ. Bài học này giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về nguồn gốc của nhiều đặc điểm văn hóa và xã hội hiện đại của Việt Nam.
• Nhận thức về cách nhìn của người phương Tây đối với Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa: Cuốn sách phản ánh cách người phương Tây, đặc biệt là giới trí thức và quan chức thuộc địa, nhìn nhận về Việt Nam và người Việt. Mặc dù có những nhận định mang tính chủ quan và đôi khi thiên vị, công trình của Giran vẫn cho thấy một nỗ lực nghiêm túc trong việc tìm hiểu và phân tích văn hóa Việt Nam. Bài học này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh lịch sử và những thách thức trong giao lưu văn hóa Đông-Tây, đồng thời cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc nhìn nhận đa chiều trong nghiên cứu văn hóa.
• Sự phức tạp và đa dạng trong tâm lý và văn hóa Việt Nam: Giran đã chỉ ra rằng tâm lý và văn hóa Việt Nam là kết quả của sự tổng hợp nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm ảnh hưởng của Trung Hoa, các yếu tố bản địa, và sau này là ảnh hưởng phương Tây. Ông nhấn mạnh sự đa dạng trong tín ngưỡng, phong tục và cách ứng xử của người Việt. Bài học này nhắc nhở chúng ta rằng không nên đơn giản hóa hoặc khái quát hóa quá mức về “tính cách dân tộc”, mà cần nhìn nhận sự phong phú và đa dạng trong văn hóa Việt Nam.
• Tầm quan trọng của gia đình và cộng đồng trong xã hội Việt Nam: Cuốn sách nhấn mạnh vai trò trung tâm của gia đình và cộng đồng trong đời sống xã hội Việt Nam. Giran mô tả chi tiết về cấu trúc gia đình, hệ thống quan hệ xã hội, và cách mà các giá trị cộng đồng ảnh hưởng đến hành vi cá nhân. Bài học này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nguồn gốc của nhiều giá trị xã hội Việt Nam hiện đại, đồng thời cũng gợi mở suy nghĩ về cách duy trì sự cân bằng giữa giá trị truyền thống và nhu cầu phát triển cá nhân trong xã hội hiện đại.
• Tầm quan trọng của việc nghiên cứu liên văn hóa và tự phản tư: Mặc dù có những hạn chế do bối cảnh lịch sử, công trình của Giran vẫn là một ví dụ về nỗ lực tìm hiểu và phân tích một nền văn hóa khác. Cuốn sách gợi mở cho chúng ta về tầm quan trọng của việc nghiên cứu liên văn hóa, đồng thời cũng nhắc nhở về sự cần thiết phải luôn tự phản tư và nhìn nhận một cách phê phán về các giả định và định kiến văn hóa của chính mình. Bài học này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, khi sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau giữa các nền văn hóa ngày càng trở nên cấp thiết.

5. Đánh giá về sách

“Tâm Lý Dân Tộc An Nam” là một công trình có giá trị lịch sử và học thuật đáng kể. Mặc dù có những hạn chế do bối cảnh thời đại, cuốn sách vẫn cung cấp nhiều thông tin quý giá và góc nhìn độc đáo về xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20. Đây là tài liệu tham khảo quan trọng cho những ai quan tâm đến lịch sử, văn hóa và tâm lý xã hội Việt Nam.

Nếu không đọc cuốn sách này, bạn có thể bỏ lỡ cơ hội tiếp cận một nguồn tư liệu quý giá về xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20. Cuốn sách cung cấp nhiều thông tin chi tiết về đời sống hàng ngày, phong tục tập quán và tâm lý của người Việt mà khó có thể tìm thấy trong các tài liệu khác. Đồng thời, bạn sẽ mất đi cơ hội hiểu rõ hơn về cách nhìn của người phương Tây đối với Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa. Cuốn sách này cũng là một cơ hội quý báu để phản tư về sự thay đổi của xã hội Việt Nam qua thời gian và những yếu tố đã góp phần hình thành nên bản sắc dân tộc Việt Nam hiện đại.

Đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá một phần quan trọng trong lịch sử và văn hóa Việt Nam! “Tâm Lý Dân Tộc An Nam” của Paul Giran là một cánh cửa độc đáo để bạn nhìn lại xã hội Việt Nam đầu thế kỷ 20 qua con mắt của một nhà nghiên cứu phương Tây. Dù bạn là nhà nghiên cứu, sinh viên, hay chỉ đơn giản là người yêu thích lịch sử và văn hóa, cuốn sách này sẽ cung cấp cho bạn những hiểu biết sâu sắc và gợi mở nhiều suy ngẫm thú vị.